Zarys dziejów Serocka

Najstarsze ślady osadnictwa na obszarze obecnej gminy Serock pochodzą z neolitu. Krzemienne  artefakty znaleziono w Serocku, a ceramikę w Zegrzu. Nieliczne ślady osadnictwa z tego okresu zarejestrowano również we wsiach Karolino i Marynino. Z kolei osadnictwo z epoki brązu potwierdziły znaleziska w okolicach Zegrza (siekierka) i Jadwisina (bransoleta).

Od X do XIII w. w Serocku istniał gród kontrolujący szlaki wodne i drogowe prowadzące na Ruś oraz Litwę. Potwierdziły to badania wykopaliskowe prowadzone w latach 1962–1966.

Serock został po raz pierwszy wymieniony w 1065 r. w tzw. falsyfikacie mogileńskim. Z kolei pierwsza wzmianka o Zegrzu, drugiej pod względem wielkości miejscowości gminy, pochodzi z 1237 r. W okresie średniowiecza, lecz znacznie później, wzmiankowane były też osady, dzisiejsze wsie w okolicach Serocka: Izbica, Jachranka (Niechronka), Dosin (Wyki), Wierzbica i Zabłocie.

Ważnym momentem w dziejach Serocka była lokacja miasta na prawie chełmińskim w 1417 r. Układ urbanistyczny z tamtego okresu jest ciągle czytelny w regularnej siatce ulic wokół rynku.

Serocka parafia powstała przed XIV w. i obejmowała tereny po obu stronach Narwi. Murowany kościół zaczęto budować ok. 1524 r. a ukończono kilkadziesiąt lat później. Miasto należało wówczas do książąt mazowieckich Janusza III i Stanisława, i to oni zostali współfundatorami świątyni pod wezwaniem św. Wojciecha. Po ich śmierci Mazowsze włączono do Korony i Serock stał się miastem królewskim.

W XVI w. miasto słynęło z produkcji znakomitego piwa oraz taniego sukna. Mieszkańcy Serocka trudnili się też rolnictwem, rybołówstwem, flisactwem, koszykarstwem oraz handlem. W XVI i XVII w. w mieście odbywały się dwa jarmarki na św. Mateusza (21 września) i św. Andrzeja (30 listopada), później przybyły jeszcze dwa kolejne.

W 1616 r. król Zygmunt III Waza nadał serockiemu proboszczowi ks. Krzysztofowi Pudłowskiemu teren wzgórza grodowego, w związku z jego zamiarem ufundowania kaplicy pod wezwaniem św. Barbary, patronki rybaków i flisaków. W Serocku istniał też kościół pod wezwaniem św. Ducha, przy którym mieścił się szpital i cmentarz, z którego korzystano w momentach wyczerpania miejsc na cmentarzu przy farze.

Kres rozwojowi miasta położył potop szwedzki. Zniszczenia i epidemie pogrążyły miasto w marazmie na prawie całe stulecie. W okresie Sejmu Czteroletniego miasto dalej było w kiepskiej kondycji.

Po III rozbiorze Polski Serock znalazł się zaborze pruskim. Po wkroczeniu wojsk francuskich, w latach 1807-1811 na polecenie Napoleona została wzniesiona twierdza, która razem z Modlinem i Pragą, miała bronić linii Wisły i osłaniać Warszawę od wschodu. Twierdzę wizytowali m.in. 14 czerwca 1810 r. Fryderyk August - król saski i książę warszawski oraz sam cesarz Napoleon - w drodze powrotnej z Rosji 10 grudnia 1812 r.

Ważną rolę odegrał Serock w okresie powstania listopadowego. W mieście i jego najbliższej okolicy 14 maja 1831 r. skoncentrowano główne siły polskiej armii – 44 tys. żołnierzy, które miały uderzyć na rosyjskie gwardie. Po klęsce w bitwie pod Ostrołęką polskie oddziały wycofywały się przez Serock w kierunku Warszawy.

Szansą na rozwój miasta była budowa Traktu Petersburskiego w I poł. XIX w., który w Serocku krzyżował się z traktem białostockim. Powstała stacja pocztowa, która zastąpiła istniejące wcześniej obiekty pocztowe w Zegrzu i Dzierżeninie.

Po upadku powstania listopadowego i styczniowego miasto znalazło się w kolejnym okresie stagnacji. Serock utracił prawa miejskie w 1869 r., stając się jedynie osadą i siedzibą władz gminy.

Ważnym wydarzeniem w okolicach Serocka była budowa rosyjskiej twierdzy w Zegrzu pod koniec XIX w. Po wykupieniu terenu przez władze carskie od książąt Radziwiłłów, w latach 1890-1895 powstały dwa forty, prochownie i koszary. Zegrze stało się miasteczkiem garnizonowym i jego charakter zmienił się bezpowrotnie. Na początku XX w. do zegrzyńskiej twierdzy dołączył nowy fort – w Dębem.

W XIX w., w większości wskutek działań parcelacyjnych, powstały nowe wsie, między innymi: Bolesławowo, Borowa Góra, Dębinki, Karolino, Ludwinowo i Stasi Las.

Tragicznym wydarzeniem w historii Serocka był ogromny pożar, który w 1893 r. w dużej części zniszczył miasto. Serock potrzebował kilku lat, aby otrząsnąć się z tego nieszczęścia. Konieczność odbudowy przyniosła jednak okres intensywnego ruchu budowlanego, trwającego aż do wybuchu I wojny światowej.

Pod koniec XIX w. na mapie pojawia się miejscowość Jadwisin. W 1898 r. Maciej Józef Radziwiłł wybudował na terenie swojego lasu pałac i miejsce to nazwał od imienia swojej żony Jadwigi. Później powstał folwark a z czasem wieś. W tym samym czasie zbudowano kościół w Woli Kiełpińskiej – nową siedzibę parafii Zegrze.

W 1901 r. w Serocku powstała Ochotnicza Straż Ogniowa, której pierwszym prezesem został serocki lekarz i społecznik Antoni Kędzierski. Z inicjatywy działaczy Towarzystwa Oświaty Narodowej powstała Szkoła Macierzy Szkolnej. Działało również Towarzystwo Kulturalno-Oświatowe „Jutrzenka” i ochronka dla dzieci, czytelnie książek polskich i żydowskich oraz kółko rolnicze.

Latem 1915 r. w pobliżu Serocka toczyły się zacięte walki rosyjsko-niemieckie i ucierpiała duża część budynków w mieście. 11 listopada 1918 r. żołnierze Polskiej Organizacji Wojskowej rozbroili Niemców stacjonujących w koszarach w Zegrzu. W sierpniu 1920 r. Serock został zajęty przez bolszewików a na południe od miasta przez kilka dni znajdowała się linia frontu.

Odzyskanie praw miejskich nastąpiło w dniu 1 stycznia 1923 r. Pierwszym burmistrzem został Józef Jasiobędzki, wójt gminy Zegrze, a wcześniej kierownik poczty. Już jako miasto Serock wykorzystał szansę rozwoju.

W 1939 r. Niemcy dotarli w okolice Serocka już na początku drugiego tygodnia września, jednak miasto nie doznało większych zniszczeń. Tragicznym wydarzeniem było jednak zbombardowanie przez Niemców 5 września kamienicy Jakowa Rosenberga na rogu ulic 3 Maja (dziś Pułtuska) i Kościuszki. Według różnych relacji śmierć poniosło od 50 do 100 osób, serocczan i uciekinierów z Nasielska, którzy schronili się w piwnicach.

Miasto Serock oraz gmina Zegrze zostały wcielone do Rzeszy. 5 grudnia 1939 r. z miasta wysiedlono mieszkańców narodowości żydowskiej. Wiosną 1940 r. w synagodze i przyległych budynkach utworzono obóz pracy przymusowej. W kwietniu i październiku 1940 r. miały miejsce masowe aresztowania i wywózki do obozów. Największe zniszczenia Serocka nastąpiły na jesieni 1944 r. w czasie walk rosyjsko-niemieckich na przyczółku pułtusko-serockim.

Ważnym momentem w dziejach miasta i okolic było powstanie Jeziora Zegrzyńskiego w 1963 r. W dość krótkim czasie pojawiły się nad nim liczne ośrodki wypoczynkowe należące do wielkich zakładów pracy, central związkowych oraz różnych organizacji. W mieście zbudowano ośrodek zdrowia, bloki mieszkalne, szkołę rolniczą, motel i dom handlowy.

Przemiana ustrojowa z 1989 r. w istotny sposób wpłynęła na rozwój Miasta i Gminy Serock. Władze samorządowe, wywodzące się z Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”, podjęły się nadrobienia wieloletnich zaniedbań. Serock wypiękniał ale duże zmiany nastąpiły także w Zegrzu i innych miejscowościach gminy.

Miasto i Gmina Serock jest urokliwym miejscem i do zamieszkania i do odpoczynku, ale też terenem o bogatej historii.