Pozostałości twierdzy – ślady napoleońskiej przeszłości

Na terenie Serocka odnajdziemy zaledwie cztery miejsca przypominające, że istniała tu napoleońska twierdza. Pierwsze to pozostałości rawelinu zachodniego, dzieła fortyfikacyjnego wysuniętego przed wał.  Znajdują się one na stadionie miejskim przy ulicy Pułtuskiej nr 47, gdzie jedno czoło rawelinu zostało zaadoptowane na trybunę dla widzów. Drugie miejsce, to fragment kurtyny (wału łączącego bastiony) i bastionu północnego (wielobocznego obiektu budowanego w załamaniach wału) położonych między ulicą Pułtuską (na wysokości nr 88) a Retmańską (na wysokości nr 55). Trzecie miejsce to wały-skarpa wzdłuż ulicy Zdrojowej, a czwarte to miejsce po działobitni – wzgórek przy skrzyżowaniu Napoleońskiej i Brukowej. O istnieniu twierdzy przypomina też, wyłącznie nazwą, ulica Zaokopowa biegnąca po fragmencie zachodniego obrysu twierdzy.

Powstanie twierdzy w Serocku jest związane wkroczeniem wojsk napoleońskich na Mazowsze w 1806 r. Decyzję o ufortyfikowaniu miasta Napoleon podjął na przełomie 1806 i 1807 r. Wydany wówczas dekret dotyczył też Modlina i Pragi. Przewidywano budowę w Serocku trójbastionowego obwodu, którego zadaniem miała być osłona przeprawy na Narwi oraz jej połączenia z Bugiem. Zadanie ufortyfikowania Serocka powierzono inżynierowi wojskowemu gen. Francois Chasseloup-Laubatowi. Przewidziano bardzo krótki czas na realizację przedsięwzięcia – do wiosny 1807 r. – w związku z przewidywaną decydującą rozprawą z Rosjanami. Ostatecznie pierwotny projekt twierdzy zmieniono, zwiększając liczbę bastionów, a do lipca 1807 r. wykonano jedynie nasypy – zarys przyszłej twierdzy.

Do budowy planowano zaangażować około dwóch tysięcy żołnierzy francuskich i okolicznych chłopów, ci jednak uciekali z powodu niskich płac i ciężkich warunków pracy. Żeby utrzymać tempo robót sprowadzono chłopów spod Przasnysza. Średnio jednorazowo przy fortyfikacjach pracowało około tysiąca ludzi. Kryzys nastąpił latem 1807r., w okresie żniw, kiedy musiano zwolnić część chłopów. Wielkim problemem był też permanentny brak żywności. W 1808 r. twierdza była po części gotowa, chociaż prace trwały aż do roku 1811-1812.

W maju 1807 r. serocka fortyfikacja miała swój chrzest bojowy. Na jej przedpolach po drugiej stronie Narwi Francuzi starli się z Rosjanami w okolicach Nowej Wsi i Popowa. W 1809 r. twierdza była bazą wypadową dla wojsk gen. Józefa Niemojewskiego (komendanta twierdzy) w czasie wojny Księstwa Warszawskiego z Austrią.

W czasie przygotowań do rozprawy Napoleona z Rosją w 1812 r.  Serock był jednym z miejsc koncentracji wojsk. Po upadku Napoleona i utworzeniu Królestwa Polskiego twierdza zaczęła popadać w ruinę. W czasie powstania listopadowego stacjonowały w niej oddziały polskie przed „wyprawą na gwardie” w maju 1831 r. Po upadku powstania fortyfikacja serocka bezpowrotnie straciła znaczenie i przez kolejne lata zacierały się ślady po umocnieniach. Co prawda pod koniec XIX w. Rosjanie rozpatrywali reaktywację trójkąta strategicznego Modlin-Serock-Praga, ale ostateczne to Zegrze zastąpiło Serock w czasie realizacji tej koncepcji.

Twierdza w Serocku miała półkolisty kształt i niejako wchłonęła istniejące miasto. Jej obwód stanowiły wały ziemne opalisadowane drewnem. Twierdza posiadała siedem bastionów połączonych kurtynami i wzmocnionych rawelinami. Powstały też koszary. Zasadniczy teren fortyfikacji był zamknięty z trzech stron wałami, a z czwartej Narwią, chociaż przewidziano umocnienia po drugiej stronie rzeki. Komunikację z nimi miały zapewnić dwa mosty. Pierwszy zamierzano postawić w pobliżu Wierzbicy (ostatecznie nie powstał), drugi zaś zbudowano w Serocku – na wprost grodziska „Barbarka”.

 

CIEKAWOSTKI

Wizyty cesarza

Cesarz Napoleon Bonaparte pojawił się w Serocku dwa razy. Pierwsza wizyta miała miejsce 30 stycznia 1807 r. w drodze z Warszawy aż za Olsztyn. Druga, 10 grudnia 1812 r. w czasie odwrotu spod Moskwy. Mimo dużych mrozów i śniegów cesarz zwiedził wówczas obiekty twierdzy, a następnie udał się do Warszawy a stamtąd do Paryża.

Fałszywe „Napoleonki”

Budynki zajazdu pocztowego przy dzisiejszej ulicy Pułtuskiej w Serocku potocznie nazywane są „napoleonkami” i kojarzone z pobytem cesarza. Obiekty powstały jednak nieco później – w latach 1824-1826 – w trakcie budowy traktu drogowego Warszawa – Kowno – Petersburg.