Kompleks koszarowy – dom tysięcy żołnierzy

Na podstawie dosyć dokładnych obliczeń można stwierdzić, że przez koszary zegrzyńskie przewinęło się przez ponad 120 lat sporo ponad 100 tysięcy żołnierzy. Jedni mieszkali tu kilkadziesiąt lub kilka lat, inni miesiąc lub kilka dni. Tak czy inaczej Zegrze było dla nich żołnierskim, tymczasowym domem.

W miejscowości zachowało się jeszcze kilka oryginalnych parterowych budynków carskich koszar z końca XIX w. Jest też wiele innych budowli koszarowych z tamtego okresu ale już przebudowanych i o ich przeszłości przypominają tylko fundamenty wykonane z granitowych prostopadłościanów.

Siedem zachowanych budynków znajduje się na zamkniętym terenie jednostki wojskowej. Cztery z nich są widoczne z ulicy Groszkowskiego. Piąty z budynków przy tej ulicy znajduje się już na terenie osiedla – obecnie dom parafialny przy ulicy Groszkowskiego 1. Na terenie osiedla jest też kilka budynków carskich, którym nadbudowano jedno lub dwa piętra. Łatwo je rozpoznać po kamiennych fundamentach. Są to bloki przy ulicy Groszkowskiego 6, 12, 14 i 16. Warto wspomnieć, że przy ulicy Drewnowskiego, naprzeciwko kościoła, są dwa rosyjskie budynki gospodarcze i latryna.

Koszary w Zegrzu zostały zbudowane w latach 1890-1895 na potrzeby załogi powstającej twierdzy rosyjskiej. Kompleks liczył pierwotnie około 70 murowanych i drewnianych budynków (nie zachowały się). W stanie prawie niezmienionym dotrwał do jesieni 1944 r. W czasie walk rosyjsko-niemieckich 80% obiektów zostało uszkodzonych lub zniszczonych. Wszystkie dachy spłonęły. Odbudowa koszar była prowadzona w latach 1948-1953. Od tamtej pory przybyło wiele nowych budynków wojskowych.

Budynki koszarowe w Zegrzu są typowymi obiektami użytkowymi przełomu XIX i XX w. wznoszonymi z czerwonej cegły. Większość z nich posiada układ dwutraktowy. Wnętrza pomieszczeń były tynkowane. Niektóre posiadały sztukaterie. Na ścianach większości budowli występowały lizeny. Elementy belkowania były wykonane z cegieł ułożonych ukośnie. Nad oknami (zwykle dwudzielnymi) znajdowały się prostokątne naczółki, a pod oknami konsole.

W narożnikach większości budynków umieszczono dekoracyjne pilastry. Niekiedy spotyka się dekorację ścian poprzez zróżnicowanie ich głębokości. Nad wejściami do budynków charakterystyczne dwuspadowe, kute daszki. Stropy wykonano z belek drewnianych z obu stron obitych deskami. W środku znajdowała się warstwa cegieł. Od strony pomieszczeń do desek przymocowano warstwę trzciny, na której położono tynk. Od strony strychu na warstwie desek znajdowała się polepa gliniana. Dachy, w większości siodłowe, dwuspadowe i czterospadowe z charakterystycznymi półkolistymi oknami – lukarnami.

 

CIEKAWOSTKI

Wszyscy spali w jednej sali

Wśród budynków koszarowych najważniejsze były te przeznaczone na zakwaterowanie żołnierzy. Pierwotnie parterowe obiekty, mieściły jedną kompanię. Przez budynek wiódł długi korytarz po którego obu stronach znajdowały się boksy. Nie było drzwi na korytarz, zatem można powiedzieć, że ponad stu żołnierzy spało w jednej dużej sali.

Serce koszar

Sercem koszar można nazwać plac apelowy. To miejsce, gdzie odbywają się zbiórki żołnierzy, zajęcia z musztry oraz ważne uroczystości. Przedwojenne wydarzenia odbywały się boisku jednostki (istnieje dziś w tym samym miejscu). Po wojnie centralny plac został przeniesiony nieco na południe – w dzisiejsze miejsce. Był on najpierw trawiasty, potem betonowy (płytki) a dziś jest asfaltowy.