Flisackie Wianki w Serocku

Flisackie Wianki w Serocku

19 czerwca w Serocku jest dniem Artystycznej Bindugi, czyli flisaków, wianków, dłubanek i kwiatu paproci – pod takim tytułem obchodzone są tegoroczne Wianki w Serocku. Spotkania na plaży z okazji Nocy Kupały – słowiańskiego święta związanego z letnim przesileniem Słońca, obchodzonego w czasie najkrótszej nocy w roku – są już serocką tradycją. W 2021 roku przypominają inną – niegdyś bardzo ważną dla miasta i jego mieszkańców, dziś będącą przedmiotem badań etnologów i inicjatyw lokalnych społeczności pragnących ją ratować lub odtworzyć – tradycję flisacką. 

Foto Kazimierz Stefański. Zbiory Instytutu Sztuki PAN, Warszawa

Foto Kazimierz Stefański. Zbiory Instytutu Sztuki PAN, Warszawa

Flisak wita w mieście

Już od progu flisak wita Serocczan i gości – mowa tu o muralu, powstałym w 2017 roku na budynku przy ulicy Kościuszki. Mural przedstawia flisaka na tratwie, płynącej po rzece – w domyśle rzece Narew. Flisak jest symbolem mieszkańca Serocka – tego dawnego, którego życie codzienne i działalność koncentrowały się wokół Narwi, trudniącego się flisactwem czy rybołówstwem, znajdującego pożywienie w rzece i spławiającego nią towary na sprzedaż. Ale można w nim odnaleźć również obecnego mieszkańca, zapatrzonego w symbole miasta powstałe dzięki działaniom jego przodków: grodzisko, kościół, ratusz. Metaforyczna jest tu również rzeka – funkcjonująca nie tylko jako symbol upływającego czasu, ale również jako świadek zmian zachodzących w mieście na przestrzeni wieków.

O flisakach w Izbie Pamięci i Tradycji Rybackich

Zarówno dzisiejsi mieszkańcy, jak i rozrzuceni po świecie potomkowie dawnych serocczan, włodarze i miejscy radni – pamiętają i przypominają dawne dzieje miasta i jego mieszkańców. To dlatego powstała Izba Pamięci i Tradycji Rybackich, która jest pierwsza na liście inicjatyw podejmowanych w celu zachowania lokalnej historii – w tym dziejów flisaków.
O tradycji flisackiej przeczytać możemy w jednym z multimedialnych monitorów. Znajdziemy tu informacje o flisakach, jako zawodzie – to ci, którzy spławiali towary na handel rzeką, tratwami lub płaskodennymi łodziami, ale też o flisakach, jako hermetycznej grupie charakteryzującej się własną kulturą pełną symbolicznych zwyczajów i zachowań.

W monitorze Flisacy wyjaśniony jest związek Serocka ze Świętą Barbarą. O ile patron Serocka – znajdujący się w herbie miasta i gminy – Święty Wojciech jest postacią znaną już przedszkolakom, o tyle – zachowana w nazwie dawnego wzgórza grodowego - Św. Barbara jest postacią tajemniczą. A to właśnie dzięki flisakom zawitała do Serocka! Św. Barbara jest bowiem patronką zawodów niebezpiecznych, związanych z dużym ryzykiem utraty życia, bo praca flisaków właśnie taka była. Oskar Kolberg zapisał, że budując szkutę na dziobie statku, rzeźbiono podobiznę św. Barbary „i żaden majtek bez Barbarki na wodę się nie puścił”, a Wincenty Pol, pisząc o obyczajach flisackich, zanotował: „wszędzie przybijają do brzegu, gdzie się tylko wznosi kapliczka św. Barbary – prosząc o śmierć szczęśliwą i dzwoniąc w dzwonek św. Warwarki!”. (Barbarka w nazwie wzgórza grodowego, pochodzi od wybudowanej na wzgórzu, w XVII wieku, kaplicy pod wezwaniem św. Barbary.)

Flisacy byli obecni podczas uroczystego otwarcia Izby Pamięci w 2017 roku. Byli to współcześni flisacy, pochodzący z zaprzyjaźnionego Bractwa Flisackiego z Ulanowa – miasteczka leżącego nad Sanem, nazywanego stolicą polskiego flisactwa. W prezencie przywieźli miniaturę tratwy flisackiej, którą można oglądać w Izbie Pamięci. Kilka miesięcy później, w lipcu 2017 roku, szkutnicy z ulanowskiego Bractwa przyjęli zaproszenie na Barbarkowe Warsztaty na Podgrodziu, podczas których uczyli m.in. jak ciąć kłodę wielką, dwuosobową piłą, ale też budowali model łodzi – galara, który dziś jest jednym z eksponatów w Izbie. Do współczesnych, ulanowskich flisaków jeszcze wrócimy…  

Trochę historii…

Seroccy flisacy otrzymali przywileje w 1567 roku, za czasów panowania króla Zygmunta Augusta. Dokument potwierdzający przepisy statutu cechu rybackiego nie przetrwał do naszych czasów, zaginął lub został zniszczony w pożarze. Jego treść jest jednak znana z późniejszych potwierdzeń - króla Zygmunta III Wazy z 20 grudnia 1590 r. oraz jego syna Władysława IV z 6 maja 1633 r. 
W dokumencie sformułowano przede wszystkim zasady funkcjonowania cechu - warunki wstępowania do niego, obowiązki członków oraz relacje między współbraćmi. Regulował on sprawy religijne i obyczajowe, a także przewidywał kary za przewinienia (oryginalny dokument z 1633 r. znajduje się w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, jego wierną kopię prezentujemy w serockiej Izbie Pamięci).

Król Władysław IV potwierdza 6 V 1633 r. artykuły cechu rybackiego w Serocku.
Ze zbiorów Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie

W 2018 roku, dokładnie 451 lat po nadaniu przywilejów serockim flisakom, przygotowana została wystawa plenerowa im poświęcona. Powstała na podstawie (wykorzystano tekst i ilustracje), wydanej w 1967 r. przez Biuro Wydawnicze Ruch, książeczki pt. Flisacy, autorstwa Jadwigi Gorzechowskiej z ilustracjami Zofii i Andrzeja Darowskich. 

 
Bractwo flisackie z Ulanowa

Zaprzyjaźnione Ulanowskie Bractwo Flisackie powstało w 1991 roku, w celu kultywowania i rozwijania tradycji flisackich, z których w dawnych czasach Ulanów słynął. Położony nad ujściem Tanwi do Sanu przez długi czas był ważnym centrum handlu i transportu wodnego do Warszawy i Gdańska, nazywano go „Galicyjskim Gdańskiem, gdzie też i najwięcej galarów do spławiania zboża i innych ziemiopłodów się buduję”. 
W roku 1730, w Ulinie – bo tak dawniej nazywano podkarpacki Ulanów - powstało Bractwo św. Barbary, z którego wykształcił się Cech Retmański i Sternicki (1765 r.) Obok produktów rolnych ulanowscy flisacy transportowali na ogół drewno, jako surowiec nieobrobiony w postaci ogromnych wyciętych w Puszczy Sandomierskiej dębów, sosen, oraz jodeł. Te ostatnie wykorzystywano na maszty do statków morskich. Poza tym spławiano artykuły drewnopochodne, typu smoła, dziegieć, potaż, itp. Z kolei powracając do domu, przywozili różnego rodzaju towary, których nie można było dostać na miejscu, począwszy od różnokolorowych nici do wyszywania i zdobienia strojów, przez igły, chusty, korale itp. Zarobione na „pływance” pieniądze musiały rodzinie flisackiej wystarczyć na całoroczne utrzymanie.
Po długiej przerwie powróciło Bractwo Flisackie, które stoi na gruncie historycznych tradycji flisackich i promuje je w wersji rekreacyjno-turystycznej. Flis rozpoczął się 2 lipca 2017 roku, a jego celem było przebycie ponad 750-kilometrowej trasy w warunkach spartańskich, podobnych do tych sprzed wieków. 
W roku 2019, na przełomie stycznia i lutego, w serockim ratuszu prezentowaliśmy wystawę – Fotograficzny zapis flisu z Ulanowa do Gdańska, będącą relacją z flisu. Autorem zdjęć jest jeden z uczestników spływu – Andrzej Łada.

Flisacy w Serocku

Również w roku 2019 miało miejsce inne wydarzenie związane z flisakami – 5 sierpnia, do serockiego nabrzeża, przybili uczestnicy Flisu Obojga Narodów. Był to spływ zorganizowany dla upamiętnienia 450-lecia Unii Lubelskiej przez Polski Cech Flisaków, Szkutników i Sterników – stowarzyszenie kultywujące tradycje dawnych rzemiosł związanych z żeglugą rzeczną. 
Do Serocka Flisacy przypłynęli w godzinach popołudniowych. 5 powiązanych ze sobą drewnianych tafli, stojące na nich szałasy pokryte słomą – miejsce odpoczynku i snu załogi, gliniane palenisko obudowane drewnianymi palami z dymiącym kociołkiem flisackiej strawy, bosaki, siekiery i inne narzędzia wbite w drewniane bale – wzbudziły ogromne zainteresowanie mieszkańców i turystów. 
Wspólne rozmowy, zdjęcia, pieczenie kiełbasek i ziemniaków w ognisku, „wodniackie” piosenki śpiewane przez niezawodną grupę Miłośników Skubianki, czyli znany wszystkim SMS, stworzyły niecodzienną atmosferę nadnarwiańskiego wieczoru z flisakami.

Zapraszamy 19 czerwca

Serdecznie zapraszamy do wspólnej zabawy podczas wydarzenia Artystyczna Binduga, czyli flisacy, wianki, dłubanki i kwiat paproci! Już w najbliższą sobotę, w godz. 12.00 –22.00, na plaży miejskiej, czekać będzie wiele atrakcji, wśród nich warsztaty, konkursy, animacje i koncerty. Szczegóły na stronie organizatora – Centrum Kultury i Czytelnictwa w Serocku.