85. rocznica wybuchu II wojny światowej

II wojna światowa swoim zasięgiem objęła cały świat. Działania wojenne toczyły się w Europie, Azji, Afryce oraz na morzach i oceanach.

W Europie wojna rozpoczeła się niemiecką napaścią na Polskę. 1 września 1939 r. o godz. 4.45 niemiecki pancernik "Schleswig-Holstein" ostrzelał polską placówkę tranzytową Westerplatte, znajdującą się na terenie Wolnego Miasta Gdańska. Na wiele miast niemieckie lotnictwo przeprowadziło tego dnia naloty bombowe, bombardując nie tylko cele wojskowe, ale także i cywilne.

Działania wojenne nie ominęły Serocka i okolic.

Kampania 1939 r. w Serocku i okolicach – dzień po dniu

30 sierpnia

Od pięciu dni na pozycjach w Zegrzu i Dębem są żołnierze 2. Batalionu Warszawskiej Brygady Obrony Narodowej. Dołącza do nich batalion zorganizowany z żołnierzy Centrum Wyszkolenia Łączności oraz dywizjon artylerii. Zadaniem tych pododdziałów jest ochrona przedmościa Zegrze-Dębe w wypadku wybuchu wojny. Zasieki i zapory przeciwczołgowe przygotowywane są na przedpolach fortów. Do obrony mają być wykorzystane trzy schrony dla karabinów maszynowych wybudowane latem 1939 r. w większym forcie w Zegrzu (Forcie Ordona).

Schron dla karabinów maszynowych wybudowany w forcie w Zegrzu (fot. M. Pakuła).

 

31 sierpnia

Pierwszy dzień realizacji mobilizacji powszechnej zarządzonej 30 sierpnia. Mężczyźni z Serocka i okolic otrzymują karty mobilizacyjne i są kierowani do jednostek wojskowych – zgodnie ze swoimi specjalnościami wojskowymi. Garnizon Zegrze stał się miejscem formowania pododdziałów (kompanii) łączności z powoływanych rezerwistów. W tym celu utworzono Ośrodek Zapasowy Łączności nr 1.

Plakat z ogłoszeniem o mobilizacji (źródło: Wikipedia).

 

1 września

Rankiem z lotniska w Poniatowie k. Wieliszewa startują polskie myśliwce Brygady Pościgowej. Pierwsze walki powietrzne nad terenem dzisiejszej gminy Serock. Niemiecki nalot na most w Zegrzu. Bomby nie trafiają w cel - spadają na łąkę i na koszary w Zegrzu Południowym. Ginie tam jeden z żołnierzy. Przez dobę nie ma łączności telefonicznej z Warszawą.

Fotografia niemieckich bombowców nurkujących Ju-87 (źródło: NAC).

 

2 września

Mieszkańcy Serocka i okolic obserwują przeloty niemieckich bombowców w kierunku Warszawy. Urzędnicy gminy Zegrze z siedzibą w Serocku rozpoczynają wypłaty zasiłków dla rodzin z których ojcowie i synowie zostali powołani do służby wojskowej. W mieście spokój i wiara w zwycięstwo armii polskiej.

Fotografia niemieckiego bombowieca He-111 (źródło: NAC).

 

3 września

Niedzielną mszę w Zegrzu, zorganizowaną dla bezpieczeństwa na dziedzińcu mniejszego fortu (Fortu Kilińskiego), przerywa niski przelot niemieckiego bombowca. Maszyna ląduje na polach między Zegrzem a Borową Górą. Z jednostki w Zegrzu wyjeżdża oficer na motocyklu, ale pierwsi docierają chłopi z Borowej Góry, których Niemcy ostrzeliwują z broni pokładowej. Samolot wkrótce odlatuje.

Fotografia niemieckiego bombowieca Do-17 (źródło: asibis.com).

 

4 września

Niemcy wygrywają bitwę graniczną i gwałtownie posuwają się do przodu, między innymi od strony Prus Wschodnich. Entuzjazm po informacjach radiowych o przystąpieniu Anglii i Francji do wojny. Ze wzgórza kościelnego i „Barbarki” widać płonącą Warszawę. Trwa oczyszczanie przedpola fortów w Zegrzu z drzew i krzewów – dla zapewnienia odpowiedniej widoczności przy prowadzeniu ognia.

Fot. NAC (zdjęcie ilustracyjne).

 

5 września

Nalot na Serock. Niemcy mylnie oceniają wały dawnej twierdzy napoleońskiej jako polskie pozycje obronne. Bomby spadają także na centrum miasta. Uszkodzonych zostaje kilka kamienic, głównie na ul. Kościuszki. Ginie kilkudziesięciu Żydów, którzy schronili się w piwnicy domu Rosenberga. Według danych Luftwaffe na Serock zrzucono tego dnia 150 bomb.

Fotografia ul. Kościuszki w Serocku, po prawej stronie ruiny domu Rosenberga. Dziś w tym miejscu stoi DH „Wodnik” (fot. ze zbiorów S. Jakubczaka).

 

6 września

Niemcy są coraz bliżej. Część ludności Serocka i okolic decyduje się na ucieczkę do Legionowa i Warszawy. Do obrońców przedmościa w Zegrzu dołącza batalion z 26. Pułku Piechoty. W nocy z 6 na 7 września, przedwcześnie, polscy saperzy wysadzają most w Zegrzu. Prawdopodobnie tej samej nocy zniszczono most w Wierzbicy.

Fot. „Denkschrift über die polnische Landesbefestigung”, Berlin 1941, s. 70.

 

7 września

Niemcy zbliżają się do Serocka od północnego zachodu. Saperzy polscy budują przejście po zerwanym moście w Zegrzu. Część obrońców przedmościa (jedna kompania) wraca na przedpole zegrzyńskich fortów. Następuje jednak reorganizacja obrony – Polacy zajmują główne pozycje po drugiej stronie rzeki.

Mapa – 1:750 000, „Der Felzug in Polen im September 1939”, mapa Sztabu Generalnego Wojsk Lądowych 1941, karta 2 [fragment] (ze zbiorów MHwL).

 

8 września

W mieście zamiera życie. Patrol rowerowy z 2. Batalionu Warszawskiej Brygady Obrony Narodowej wchodzi w kontakt z nieprzyjacielem. Dwóch żołnierzy zostaje rannych. Na przedpolu fortów w Zegrzu polska załoga powstrzymuje niemiecki zwiad. Wielu Niemców ginie, trzech dostaje się do niewoli. Patrole nieprzyjaciela docierają do Dębego.

Fot. NAC (zdjęcie ilustracyjne)

 

9 września

Około godz. 16 od strony południowej do Serocka wjeżdżają niemieccy motocykliści. Na boisku jednostki wojskowej w Zegrzu ląduje przymusowo polski myśliwiec P-11c z 152. Eskadry Myśliwskiej. Pilot kpr. Antoni Joda ocalał. Nocą do Serocka wjeżdżają niemieckie oddziały.

Szkic – CAW, sygn. IX.2.2.317.

 

10 września

Niemcy w Serocku. Od rana trwa rabunek sklepów żydowskich i polskich. W polskim sklepie na ulicy Zakroczymskiej ginie Niemiec. W odwecie żołnierze zabiją właściciela sklepu i dwóch sąsiadów. Spędzają ludność na rynek i grożą wymordowaniem mieszkańców. Żydowskich mężczyzn zamykają w synagodze. Czołgi niemieckie zbliżają się do Dębego.

Fotografia kolumny pojazdów niemieckich na rynku w Serocku (ze zbiorów S. Jakubczaka).

 

11 września

Oddziały niemieckie forsują Narew w Zegrzynku i Serocku. Są ostrzeliwane przez Polaków z mniejszego fortu (Fortu Kilińskiego) w Zegrzu. Straty wroga są niewielkie. Niemcy uchwycili przyczółek w pobliżu ujścia Rządzy. W lesie między Wolą Kiełpińską a Dębem do niewoli trafia grupa Polaków z 80. i 26. Pułku Piechoty.

Fot. NAC (zdjęcie ilustracyjne)

 

12 września

Niemcy wchodzą do Dębego i Izbicy. Przygotowują się do przeprawy przez Narew. Nocą podciągane są nowe siły. Przygotowuje się pontony do rannego forsowania. Niemcy chcą zaskoczyć Polaków. Na miejsce przeprawy wybrali szeroki odcinek rzeki, ale z płyciznami i łachą na środku.

Szkic – CAW, sygn. IX.2.2.317.

 

13 września

O świcie Niemcy rozpoczynają forsowanie Narwi w Dębem. Pontony z pierwszym desantem docierają na brzeg niezauważone. Dopiero potem odzywa się polska artyleria i karabiny maszynowe. Toczy się ciężka walka o zdobyty przyczółek. Straty niemieckie są duże, ale Polakom nie udaje się zatrzymać nieprzyjaciela. Walka przenosi się dalej. Tego samego dnia Niemcy wchodzą do opuszczonego Zegrza. To koniec działań zbrojnych na Ziemi Serockiej we wrześniu 1939 r.

Szkic – CAW, sygn. IX.2.2.317.

 

Wojna obronna 1939 r. zakończyła się 6 października (bitwa pod Kockiem, ostatnia bitwa stoczona przez regularne oddziały Wojska Polskiego). Tereny II Rzeczypospolitej Polskiej znalazły sie pod niemiecką i rosyjską okupacją, którzy na wschodnie ziemie Polski wkroczyli 17 września.

Niemiecka mapa Europy z 1940 r. pokazująca podział Polski pomiędzy III Rzeszę a ZSRR (źródło: Polona).

 

II wojna światowa zakończyła się  1945 r. pochłaniając wiele milionów ofiar - żołnierzy i cywili. Utracone zostały liczne dzieła kultury i sztuki polskiej (znajdujące się w Bibliotece Ordynacji Krasińskich w Warszawie setki tysięce rekopisów, książek od XV w. oraz dziesiątki tysięcy map i nut zostały przez Niemców bezpowrotnie spalone w październiku 1944 r., po upadku Powstania Warszawskiego). Europa i świat został podzielony na strefy wpływów dwóch zwycięskich mocarstw.