10 czerwca - Dzień Heraldyki

10 czerwca obchodzimy dzień heraldyki. Heraldyka to nauka pomocnicza, w ramach której prowadzone są badania nad herbami. Jako nauka wykształciła się na początku XIX wieku, chociaż same herby występowały już w średniowieczu.

Początki herbów związane są z rycerstwem i funkcją bojowo-rozpoznawczą, a elementy herbu pełnego nawiązują do rycerza na polu walki. W średniowieczu, gdy toczono bitwy, aby odróżnić wroga od przyjaciela stosowano proste znaki, najpierw na proporcach czy chorągwiach, potem na tarczy rycerskiej. Z czasem na hełmie zaczęto używać dodatkowych znaków rozpoznawczych, najczęściej pawich albo strusich piór, czy różnego rodzaju rogów. Tak zrodził się tzw. klejnot, który często był powtórzeniem godła z tarczy. Labry swój początek wzięły od chusty, którą rycerze osłaniali kark przed deszczem albo spiekotą, uciążliwą zwłaszcza w trakcie wypraw krzyżowych do Ziemi Świętej. Z czasem zwykła, prosta tkanina rozwinęła się w sztuce heraldycznej w niesamowite kształty, łącząc w sobie zazwyczaj barwy godła i tarczy. Specyficznym elementem jest tzw. korona, której funkcja sprowadzała się przede wszystkim do łączenia hełmu z klejnotem.

Herb Trąby rodziny Radziwiłł
Z historią naszego regionu związany jest herbowy ród książęcy Radziwiłłów, wywodzący się z terenów Wielkiego Księstwa Litewskiego. Ród ten od średniowiecza do dnia dzisiejszego używa herbu Trąby.

Pierwsza wzmianka o herbie pojawiła się w dziele Jana Długosza „Insignia seu clenodia Regis et Regi Poloniae” datowanym na lata 1464-1480 - Trąby, nosi trzy czarne trąbki poprzecznie połączone razem.

Kasper Niesiecki, historyk z XVII i XVIII w., w jednym z tomów „Herbarza Polski” tak pisał: Trąby trzy czarne myśliwe, oprawne w cztery strefy, każda z nich złota, w polu białym; każda z nawiązaniem złotem, wszystkie trzy końcami cieńszymi, jakby się w jedno centrum schodziły, na hełmie jedni kładą dwie trąby myśliwe zakrzywione do góry, z korony stojące, z których jedna lewa czarna, druga prawa złota; inni zaś pięć piór strusich (...).

W XVI w. ród Radziwiłłów został wyniesiony przez cesarzy niemieckich do rangi książąt Rzeszy. W wyniku nominacji zmienił się wygląd herbu. Wspomniany wyżej historyk tak pisał: herb jego w ten kształt przeformowawszy; to jest, że powinien był orzeł czarny z skrzydłami i nogami i ogonem, rozciągnionemi, z pyskiem otwartym, trochę w lewą stronę obróconym, i z językiem wywartym, na głowie jego mitra książęca, na piersiach tarcza, na której trzy trąby myśliwe, niby w trianguł ułożone, widzieć.

Radziwiłłowie na naszym terenie pojawili się w 1867 r., kiedy ostatnia dziedziczka dóbr zegrzyńskich Jadwiga Krasińska wyszła za mąż za Macieja Józefa Radziwiłła. Do 1890 r. zamieszkiwali oni pałac w Zegrzu, do momentu sprzedaży terenu Rosjanom pod budowę twierdzy.

Nowy dom pobudowali w pobliskim Jadwisinie, nazwanym na cześć Jadwigi Krasińskiej, w latach 1896-1898. Pałac był w rękach Radziwiłłów do 1939 r. Ostatnim właściciel dóbr zegrzyńskich i pałacu był Konstanty Mikołaj Radziwiłł (1902-1944), żołnierz Armii Krajowej i powstaniec warszawski.

Jako ciekawostkę należy przytoczyć krótką informację z „Miesięcznika Heraldycznego” (nr 12, 1937 r.), który podawał że w 1847 r. pojawił się plan zmiany herbu miasta Serocka ze świętego Wojciecha na łódź z masztem i flagą z trzema trąbami Radziwiłłowskimi. Informacja ta jest o tyle ciekawa że w tym czasie żadnego przedstawiciela rodu książęcego na naszym terenie nie było.