Dzień Sapera

16 kwietnia obchodzone jest Święto Wojsk Inżynieryjnych, potocznie nazywane Dniem Sapera. Święto zostało ustanowione w 1946 r. na pamiątkę forsowania Odry i Nysy Łużyckiej w 1945 r.

Z tej okazji pragniemy życzyć wszystkim saperom bezpiecznej pracy a także opowiedzieć fragment historii naszego regionu z okresu zaciekłych walk z przełomu 1944/1945 r.
Walki na przyczółku serocko-pułtuskim rozpoczęły się we wrześniu 1944 r. zdobyciem przez Rosjan kawałka terenu na prawym brzegu Narwi, pod Karniewkiem. 4 października Niemcy przeszli do kontrnatarcia, bezskutecznie próbując zlikwidować sowieckie pozycje. 12 października Armia Czerwona przeszła do ofensywy. Walki o miasto Serock trwały od 19 do 20 października. Po wyparciu sił niemieckich z miasta, wojska rosyjskie dalej prowadziły natarcie, aż do uzyskania linii Dębe pod koniec października 1944 r. Kolejne walki wznowiono dopiero 14 stycznia 1945 r.

W celu obrony przed desantem rosyjskim Niemcy zaminowali całe wybrzeże Narwi. Potwierdzają to wspomnienia ukraińskiego ochotnika w siłach niemieckich ukrywającego się pod pseudonimem „Ja.D.”: „Cały obszar pomiędzy rzeką a okopami jest gęsto zaminowany, a wzdłuż naszych szańców leżą gęste zasieki z drutu kolczastego.”

Podczas desantu na Serock z udziałem kutrów Flotylli Dnieprzańskiej, jednostka ta straciła dwie łodzie motorowe na minach. A sowieccy saperzy na bieżąco oczyszczali wybrzeże tworząc pasy przejazdu dla ciężkiego sprzętu, o czym pisał po wojnie Stanisław Gorskij (celowniczy działa SU-76): „Szybko znaleźliśmy wyznaczony dla nas przejazd w polu minowym (Niemcy zaminowali brzeg).”

Po ustabilizowaniu się i przejściu frontu dalej na zachód polscy saperzy przystąpili do prac. Do ich obowiązków należała naprawa i budowa mostów oraz dróg, regulacja ruchu a przede wszystkim rozminowywanie terenów (rzek, pól, gospodarstw, ulic) powiatu pułtuskiego, w tym gminy Zegrze i miasta Serocka.

Jak wspominała p. Eugenia Gailewicz: „W lipcu 1944 r. Serock, Pułtusk i okoliczne wioski zostały ewakuowane, aż pod Nasielsk. Mieszkańcy zaczęli powracać po przejściu frontu wschodniego pod koniec stycznia 1945 roku. (…) Z domów został tylko gruz, a pola były zaminowane. (…) Rozpoczęło się rozminowywanie terenu. Pamiętam, jak 19 marca 1945 r. w dniu św. Józefa na polu w okolicy pałacu księcia Radziwiłła poległ dowódca polskiej kompanii saperów, porucznik Aleksander Dziemiańczuk.”

W tej niebezpiecznej pracy śmierć poniosło wielu żołnierzy. Część saperów, poległych oczyszczając teren naszej gminy, zostało pochowanych na cmentarzach w Serocku i Woli Kiełpińskiej.
Na serockim cmentarzu znajdują się groby szer. Bolesława Gałata, Władysława Michalika, Stanisława Bartosza, Aleksandra Rozmysłowicza oraz Zbigniewa Mickiewicza, którzy polegli podczas rozminowywania Serocka w okresie od kwietnia do czerwca 1945 r. Zaś na cmentarzu na Woli Kiełpińskiej znajduje się grób kpr. Kazimierza Halla i szer. Stanisława Czternastka, którzy zginęli od wybuchu miny w maju i czerwcu 1945 r.

W Pułtusku na terenie Domu Polonii znajduje się pomnik upamiętniający saperów poległych przy rozminowywaniu północnego Mazowsza.

Opracowanie: Bartłomiej Błachnio

Bibliografia:

1. Adam Rafał Kaczyński „Wspomnienia celowniczego działa samobieżnego SU-76 w walkach o Serock i Dębe” w: „Rocznik Legionowski” V 2012, [tłum. St. Gorskij „Zapiski navodczika SU-76”, Moskwa 2010].
2. Adam Rafał Kaczyński „Ukraińscy ochotnicy z dywizji Waffen SS „Wiking” w walkach pod Wieliszewem i Serockiem w 1944 r.” w: „Rocznik Legionowski” XII 2019.
3. Adam Rafał Kaczyński „Flotylla Dnieprzańska - działania na Bugo-Narwi 1944-1945” w: „Rocznik Legionowski” IV 2011.
4. Eugenia Gailewicz „Relacja o represjach nazistowskich w Serocku” w: Rocznik Legionowski” III 2008, opr. Rafał Dęgiel.
5. APW O/Pułtusk, zespół Starostwo Powiatowe w Pułtusku, sygn. 79/31/0/15/579.
6. Dariusz Wróbel „Działalność saperów 1. Armii Wojska Polskiego w okolicach Nieporętu w latach 1944-1945” w: „Nasza Historia 3/2022”.
7. Mirosław Pakuła „Przyczółek serocko-pułtuski 1944-1945” w: Nasza Historia 8/2021.